D.Ali Ercan : "Yeni Ufuklar" hedefine yaklaşıyor !

Değerli arkadaşlar, bundan tam 9 yıl önce  bu gün 19. Ocak 2006 da NASA Güneş sistemimizin en dış kıyılarını keşfedecek bir Uzay aracını, Yeni Ufuklar'ı (New Horizons)  yola çıkarmıştı; Yaklaşık bir yıl sonra  2007 de  Jüpiter'in çekim alanından hız kazanarak çıkan New Horizons şimdi saatta yaklaşık 50 bin km. hızla, Güneş sistemimizin en son ve en küçük gezegeni Pluto'ya ve (Pluto'nun Ay'ı) Şaron'a yaklaşıyor... Tam hedefine varıncaya kadar daha 220 milyon km. yolu var. 1930 yılında keşfedilen bu Cüce gezegeni Temmuz 2015 te, yani keşfedilişinden tam 85 yıl sonra artık ayrıntılı bir şekilde tanımış olacağız demektir... æ

***

Aşağıdaki temsili resimde, Güneş sistemimizin fiziksel sınırı sayılabilecek "Kuiper Kuşağı"nın en büyük cismi olan  Pluto ve Pluto'yu keşfe çıkan yaklaşık 500 kg. lık Uzay gözlem aracı New Horizons görülüyor.

Pluto'nun Güneşten uzaklığı Dünyamızın Güneşten uzaklığının yaklaşık 40 katıdır... (Işık hızıyla ~ 5,5 saatlik mesafede!)  Güneş ışınlarının Dünyaya göre 1600 defa daha az eriştiği bu mesafede, çapı yaklaşık ~2400 km ve Yüzey sıcaklığı -230 C derece olan Pluto'nun net bir görüntüsünü Hubble Uzay Teleskopu  bile  veremedi. 

Güneşe en yakın ilk dört gezegenin büyüklük kıyaslanması... Üçüncü sıradaki Dünyamız  ikinci sıradaki Venüs'ten, kızıl gezegen Marstan ve Güneşe en yakın küçük gezegen Merkür'den daha büyüktür. Kütle oranları  100 - 82 - 11 - 5 ...tir. Pluto'nun kütlesi ise Dünyamızın kütlesinin binde 2 kadarıdır. (Aşağıdaki resimde Merkür'ün çapının üçte biri kadar görünürdü)

Yakın dört gezegenin Uzaktaki Dev Gezegenlerle (Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün) büyüklük kıyaslanması. Dünyamız dev bir Gaz gezegen olan Jüpiter'den 1320 defa daha küçük, 317 defa daha hafif.

Güneş ve Gezegenlerin büyüklük kıyaslanması... Güneş Dünyamızdan 333 bin defa daha ağır ve 1,3 milyon defa daha büyüktür.  Güneşimiz bin Jüpiter büyüklüğünde Orta boy bir Yıldızdır... Her saniye kütlesinden  enerjiye çevirdiği  4,3 milyon ton maddeyi kaybediyor; buna rağmen 3,5 milyar yıl sonra bile toplam Kütlesinin sadece on binde 2 kadarını kaybetmiş olacak; Ve Yarıçapı Dünyamıza kadar erişen "kızıl bir dev" şekline şişmeye başlayacak.. Yarıçapı ~200 defa Hacim ~ 8 milyon defa büyümüş olacak. Ortalama Yüzey sıcaklığı ise 6 bin dereceden ~ 3 bin dereceye düşecek. (sarıdan kızıla doğru)

 

Güneş-Jüpiter arasında "iç gezegenler" ve Jüpiter'le Mars arasında 2-3 milyon kadar 'göktaşından' oluşan bir asteroid kuşağı (Beyaz noktalar) bulunuyor... Çapı 100 km. den büyük 200 civarında asteroid belirlenmiştir; bunların en büyüğü  çapı yaklaşık 1000 km. olan cüce bir gezegen Ceres'tir... Ayrıca Jüpiterin Yörüngesi üzerinde  isimlerini Grek mitolojisinden alan (Truvalılar, Grekler ve Savaşçı kadınlar) üç grup Asteroid  daha var. 

Bu asteroidler Dünyamıza hayli uzakta olduklarından bir çarpışma olasılığı çok düşük; ama yine de sıfır değil. Örneğin Mars'ın çekim etkisiyle Yörüngesinden sapmış  'Apofis'  adlı Göktaşının 2036 da Dünyaya çok tehlikeli bir mesafeden geçebileceği hesaplanıyor. 300 metre çapında ve 25 milyon ton kütlesindeki bu Apofis Dünyaya çarparsa 8-9 şiddetinde bir depreme (ve tsunamilere) neden olur. 65 milyon yıl öncesinde de yaklaşık 10 km çapında bir Göktaşı Dünyaya çarpmış ve ~10 bin Atom bombasına eşdeğer çarpışma enerjisi ile Dünyadaki yaşamı %95 oranında sıfırlamıştı. (Dinozorların yok oluşu!)

Asteroidler genelde "Küre" şeklini alamayacak kadar küçük kütleli gök cisimleridir. Asteroid Kuşağının Ceres'ten sonra en büyük ikinci cisimi olan Vesta bile tam bir küre şeklini alamayacak kadar küçüktür..Bu arada Vesta'nın yol üzerinde resmini çeken Dawn Uzay aracı da Mart 2015 te Ceres'e varmış olacak. O zaman Ceres'i de yakından tanımış olacağız. Çapı yaklaşık 500 km olan Vesta'nın Dawn uzay keşif aracından alınmış görüntüsü...

İşte şematik olarak, kabaca 15 milyar km. çapındaki Güneş sistemimizin toplu görünüşü.  Ortada Güneş, Dünya, Venüs, Mars, Merkür bu ölçekte görünemeyecek kadar küçükler. Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün gösterilmiş; Pembe leke asteroid kuşağı ve iç gezegenler; en dışta ise yeşil noktalarla gösterilen veKuiper kuşağı adı verilen milyarlarca irili ufaklı Göktaşlarıyla çevrili sistemin Çapı ~100 astronomik birimdir. (1 AB : Dünya-Güneş arası mesafe ~150 milyon km)  

Güneş sistemimiz "Samanyolu" adını verdiğimiz Galaksimizin merkezinden ~27 bin Işık Yılı uzaklıkta ve saatta 800 bin km. lik bir hızla (yolcu uçaklarının bin katı bir hızla) dönüyor... Bu büyük hıza rağmen 4,6 milyar yıllık geçmişinde Galaksi merkezi etrafında ancak 20 tur atabilmiş demektir. Galaktik Takvime göre Güneşimiz şimdi 20 yaşında! ve ne yazık ki 40 yaşında sönecek.

Kuiper kuşağı cisimleri Pluto ve Eris gibi en dıştaki cüce gezegenlerin yörüngeleri basık eliptik formda ve klasik 8 gezegenin bulundukları düzlemden de hayli sapmış durumdadır... Güneş etrafında bir döngüsünü yaklaşık 250 yılda tamamlayan Pluto "Gezegen statüsünden çıkarılsın" diye önerildiğinde, ABD de "Pluto'yu Sevenler Derneği" büyük bir protesto yürüyüşü tertiplemişti. 

1930 yılında ABD'de Lowel gözlemevinde Clyde Tombaugh tarafından Pluto'nun keşfi 6 gün arayla çekilen iki fotograf arasındaki farkla ortaya çıktı. Okların ucundaki minik nokta Pluto !

Clyde W. Tombaugh 1906-1997